In 2018 en 2021 werd het publiek uitgenodigd om te kijken, deel te nemen, te spelen. Hoe leuk was het om uit het raam van de Broeltoren te springen en te landen op een giga schuimmatras? Hoe tof was het om te klimmen in een gehaakte installatie met vrolijke kleuren of je eigen boekcover te ontwerpen in een blanco bibliotheek? Die eerste edities brachten honderdduizenden mensen op de been en zetten Kortrijk op de kaart als de leukste kunststad van het land.
Die eerste edities brachten honderdduizenden mensen op de been en zetten Kortrijk op de kaart als de leukste kunststad van het land.
Na Play en Paradise zijn we beland in 2024, een wereld vol sociale en politieke onzekerheid, oorlog en klimaatcatastrofe. Nog meer uitbundigheid leek in zo’n context ongepast: tijd voor introspectie en soberheid. Triënnale Kortrijk 2024 kreeg daarom de licht verontrustende titel After paradise.
Een dystopisch kunstenfestival vol kommer en kwel? Zo’n vaart loopt het niet. After paradise nodigt uit om na te denken en verantwoordelijkheid te nemen. Waar zitten de mogelijkheden, hoe bouwen we aan een gezamenlijke toekomst? 23 kunstenaars presenteren hun antwoord in een parcours van 5 kilometer door de stad. Er zijn meer rustpunten dan drie jaar geleden. Je wordt vaker uitgenodigd om plaats te nemen en te reflecteren over wat je ziet. Maar deelnemen en doen blijven cruciaal.
Je wordt vaker uitgenodigd om plaats te nemen en te reflecteren over wat je ziet. Maar deelnemen en doen blijven cruciaal.
Het parcours heeft geen vast begin- of eindpunt, maar poëtische zielen kunnen overwegen om eerst naar het ingetogen en kwetsbare Staying in time van de Japanner Motoi Yamamoto in de Karmelietessenkapel te gaan. De kunstenaar creëerde een tekening in zout die de kapel grotendeels inneemt. Zout speelt in veel culturen een rol bij begrafenissen en rouw. Yamamoto verloor zijn vrouw en zus aan kanker en ziet het eenzame en trage ritueel van de creatie als een manier om herinneringen vast te houden. Tien dagen werkte hij aan de zouttekening. Via een smal metalen wenteltrapje raak je op de orgeltribune, vanwaar je prachtig uitkijkt op haar zachte werveling.
De triënnale toont meer werken die vragen om verstilling. Voor een meditatieve ervaring met hoge wow-factor moet je naar A document van Vladimir Nikolic in de Paardenstallen. Op een metersbreed scherm kabbelt de Adriatische Zee. Het is een reusachtig, zacht vloeiend schilderij, een digitale strandwandeling, een uitzicht vanuit een virtueel dobberend bootje. “Ik heb veel tijd doorgebracht op het water”, zegt de kunstenaar. “De open zee laat je nadenken over tijd en ruimte.” Diezelfde ervaring gunt hij zijn publiek.
In museum Texture gaat Sarah Westphal door op hetzelfde elan. Zij neemt je in Becoming a body of water mee naar een wonderlijke onderwaterwereld. Haar fascinatie voor het leven in de oceaan was zo groot dat ze besloot te leren duiken. In Japan filmde ze het zeeleven: door haar ogen zie je waterplanten en clownvissen. De soundtrack is haar ademhaling door de duikapparatuur. Terwijl je je laat onderdompelen, neem je plaats tussen heuvels van mos. Het werk brengt rust, maar is ook kritisch voor vervuiling en vernietiging: Westphal recyclet plastic uit de oceanen en maakt er 3D-prints van, zoals de realistische planten die je tussen het levende mos ziet staan.
In de wereld van After paradise moet je je wel vragen stellen over de schabouwelijke manier waarop de mens de planeet behandelt. Kasper Bosmans doet het door slakkenhuizen van emailplaat in de wind te laten draaien. Zijn mobiel verwijst naar de Cubaanse ‘geschilderde slak’: elke slak eet andere dingen en krijgt daardoor een unieke kleur. In de natuur schrikt dat belagers af: de slakken lijken giftig – afblijven! Het rare beest mens denkt anders: hoe mooi, laten we de schelpen verzamelen! Zo raakte de slak bedreigd.
Ook aan de vele maatschappelijke problemen en oorlogen van vandaag gaat de Triënnale niet voorbij. Dat toont bij uitstek de aangrijpende video Wonderland van Erkan Özgen. In het grensgebied tussen Turkije en Syrië ontmoette de kunstenaar de 13-jarige dove Muhammed. In gebaren vertelt hij hoe hij verscheidene van zijn familieleden vermoord zag worden. Je hebt geen woorden nodig om gruwel te begrijpen.
En waar blijft de speelse toets? Bij verscheidene werken kun je aan de slag: een huisje in papier vouwen, een textielwerkje maken, zelf tekenen met zout. Andere richten zich op fysiek ontdekken en uitproberen, in lijn met de vorige Triënnales. Zo kun je op de Grote Markt ín een kunstwerk kruipen. De ingangen van Trena (Laia Estruch) doen denken aan vulva’s, maar je mag het werk ook als een opblaasbare vlecht of een zenuwstelsel zien. Leuk! Ook Estruch denkt aan het milieu. Na Kortrijk wil ze de materialen recyclen en er iets nieuws van maken. “Zo draagt elk nieuw werk het archief van vorige werken in zich.”
Ping pong go-round van Lee Wen krijgt de prijs voor actiefste werk: je kunt er met velen tegelijk aan tafeltennissen. Het verwijst naar de pingpongdiplomatie van de jaren 70, toen tafeltennistoernooien de ijzige relaties tussen de VS en China moesten ontdooien.
After paradise is niet alleen minder uitbundig dan de twee vorige edities, maar met 23 kunstenaars op 14 locaties ook een tikje kleiner. Dat is niet erg: het mondt uit in een behapbaar parcours dat je op het gemak in één dag kunt afwerken en waar je prima heen kunt met de trein (een eerste werk vind je in het station). After paradise is een uitstekend slot van een drieluik toptriënnales. We kunnen alleen maar hopen dat de stad vanaf 2027 een waardige opvolger van het leukste kunstenfestival van Vlaanderen brengt.
We kunnen alleen maar hopen dat de stad vanaf 2027 een waardige opvolger van het leukste kunstenfestival van Vlaanderen brengt.
1 juli 2024, Ines Minten voor De Standaard, ****
